Պատմություն

• 1-ին փուլ

  Օմբուդսմենի հաստատությունն առաջին անգամ ձևավորվել է Շվեդիայում 1809 թվականին: Օմբուդսմեն բառը շվեդական ծագում ունի. Արմատը հին նորվեգերեն umboosmaor բառից է, որը թարգմանաբար նշանակում է ներկայացուցիչ:

  Վերջին տարիներին այդ հաստատությունն ավելի սերտորեն կապված է իրավունքի գերակայության և քաղաքացիների շահերի պաշտպանության հետ: Օմբուդսմենն ավելի հաճախ դիտվում է որպես ֆիզիկական անձանց հիմնարար իրավունքների պաշտպան՝ պետական իշխանության և պաշտոնատար անձանց կամայականություններից և լիազորությունների չարաշահումներից:

  1

• 2-րդ փուլ

  2005թ. փետրվարի 9-ին ընդունվեց «Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» ԼՂՀ օրենքը: Սակայն  շուրջ երեք տարի Պաշտպան չէր նշանակվում, քանի որ օրենքը հստակ չէր սահմանում, թե որ պետական մարմնի կողմից պետք է առաջադրվի Պաշտպանի թեկնածությունը՝ ամրագրելով, որ այդ իրավունքն ունի թե՛ Հանրապետության Նախագահը և թե՛ Ազգային ժողովի պատգամավորների կազմի 1/5-ը:

  Մարդու իրավունքների պաշտպանը  սահմանադրական հաստատության կարգավիճակ ձեռք բերեց 2006թ. դեկտեմբերի 10-ին ընդունված ԼՂՀ Սահմանադրությամբ:

  2007թ. մայիսի 30-ին օրենսդրական փոփոխության միջոցով Պաշտպանի ընտրության մեխանիզմը կատարելագործվեց՝ թեկնածուի առաջադրման և ընտրության իրավասությունը վերապահելով ԼՂՀ Ազգային ժողովին:

  2008թ. ապրիլի 16-ին ԼՂՀ Ազգային ժողովն ընտրեց ԼՂՀ Մարդու իրավունքների առաջին պաշտպանին` Յուրի Հայրապետյանին, իսկ մայիսին ձևավորվեց նրա աշխատակազմը:

  Օրենքն ամրագրեց, որ Պաշտպանը վստահության արժանի անկախ անձ է, որը պառլամենտի կողմից լիազորված է պաշտպանելու քաղաքացիների իրավունքները և ընդարձակ հսկողության ձևով վերահսկողություն է իրականացնում բոլոր պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նկատմամբ ` առանց նրանց կողմից ընդունված որոշումների փոփոխության իրավունքի:

  2009թ.ԼՂՀ Մարդու իրավունքների պաշտպանը դարձավ Եվրոպական օմբուդսմենների ինստիտուտի անդամ:

  2

• 3-րդ փուլ

  2016 թվականի մայիսի 5-ին ԼՂՀ Մարդու իրավունքների պաշտպան ընտրվեց Ռուբեն Մելիքյանը: Պաշտպանի հաստատությունն ընդլայնեց իր գործունեության ուղղությունները՝ ամրապնդելով Պաշտպանի գործունեության միջազգայնացման ու հանրայնացման գործընթացը: Պաշտպանն իր գործունեության առանցքում դրեց 2016 թվականի Ապրիլյան պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից կատարված պատերազմական հանցագործությունների վերաբերյալ միջազգային հանրությանը բավարար փաստերի ներկայացումը՝ տեղի ունեցածը համապատասխան միջազգային գնահատականի արժանացնելու նպատակով:

  2017թ. փետրվարի 20-ին հանրաքվեով ընդունվեցին ԱՀ Սահմանադրության փոփոխությունները, ինչը որակական նոր մակարդակի վրա դրեց մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում իրականացվող քաղաքականությունը: 2017թ. դեկտեմբերի 21-ին ընդունվեց «Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» նոր օրենքը, որը հաստատությանն ընձեռեց որակապես նոր հնարավորություններ, մասնավորապես.

  1. Մարդու իրավունքների պաշտպանի համար սահմանվեցին խոշտանգումների կանխարգելման ազգային մեխանիզմին բնորոշ և վերաբերելի միջազգային պայմանագրերով նախատեսված բոլոր բովանդակային լիազորությունները,

   2. Սահմանվեց մարդու իրավունքներին և ազատություններին վերաբերող նորմատիվ ակտերի մշակման փուլում դրանց կատարելագործմանը նպաստելու իրավական լայն գործիքակազմ,

  3. Ամրագրվեցին երեխաների իրավունքների երաշխավորմանը նպաստելու լրացուցիչ իրավական գործիքներ,

  4. Հանրային ծառայության ոլորտում գործող կազմակերպությունների կողմից մարդու իրավունքների և ազատությունների պահպանման հարցերը ներառվեցին Պաշտպանի իրավասությանը ենթակա հարցերի շրջանակ,

  5. Ընդարձակվեցին Պաշտպանի հաստատության անկախության երաշխիքները,

  6. Ամրագրվեց Պաշտպանի աշխատակազմի կառուցվածքային և գործառնական արդյունավետ մոդել, այն է՝ բովանդակային գործառույթ իրականացնող ստորաբաժանման՝ դեպարտամենտի և տեխնիկական գործառույթ իրականացնող ստորաբաժանման՝ քարտուղարության առանձնացում, ինչպես նաև՝ հասարակական հիմունքներով խորհրդականների ինստիտուտի ստեղծում:

  3

• 4-րդ փուլ

  2018 թվականի հոկտեմբերի 31-ին ԱՀ Մարդու իրավունքների պաշտպան ընտրվեց Արտակ Բեգլարյանը, ով իր գործունեության համար ընտրել է չորս հիմնական ուղղություն՝

  1. Մարդու իրավունքների պաշտպանության միջավայրի բարելավում, մշտադիտարկման գործառույթի իրացում, պետական մարմինների և քաղաքացիական հասարակության հաստատությունների հետ համագործակցություն, իրավական ակտերի կատարելագործում,
  2. Համագործակցության ընդլայնում և ամրապնդում ՀՀ Մարդու իրավունքների պաշտպանի, քաղաքացիական հասարակության և Սփյուռքի կազմակերպությունների հետ,
  3. Միջազգային կապերի ամրապնդում, Արցախի վերաբերյալ միջազգային իրազեկման բարձրացում, միջազգային կազմակերպությունների ծրագրային ընդգրկվածություն Արցախում,
  4. Ադրբեջանական հայատյաց քաղաքականության դրսևորումների ու հետևանքների արձանագրում, համապատասխան քայլերի ձեռնարկում դրանց հանրայնացման և հնարավոր իրավախախտումների կանխարգելման ուղղությամբ:

  4

• Stage 5

  2021թ. մարտին ԱՀ Մարդու իրավունքների պաշտպան է ընտրվել գործող Պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանը:

   

  Հետպատերազմյան իրավիճակով պայմանավորված Պաշտպանի գործունեության համար, սահմանադրական մանդատից բխող գործառույթներից զատ, որպես առաջնահերթություններ են հռչակվել հետևյալ ուղղությունները՝

   

  • Արցախի ժողովրդի դեմ սանձազերծված ադրբեջանական ագրեսիաների ժամանակ և դրանից հետո Ադրբեջանի կողմից իրականացված հանցագործությունների փաստագրում, զեկույցների պատրաստում և ներկայացում մարդու իրավունքների պաշտպանության առաջնային մանդատ ունեցող կառույցներին և իրավապաշտպան կազմակերպություններին։

   

  • 2020թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության դրույթների խախտմամբ ադրբեջանական զինված ուժերի հանցավոր գործողությունների հետևանքով Արցախի ժողովրդի իրավունքների կոպտագույն խախտումների, Ադրբեջանի կողմից իրականացվող հայատյաց քաղաքականության վերաբերյալ միջազգային իրազեկման աշխատանքների իրականացում և համագործակցություն համապատասխան միջազգային կառույցների հետ։

   

  • Մարդու իրավունքների պատշաճ պաշտպանության ապահովման համար Արցախի վերաբերյալ միջազգային իրազեկման բարձրացում, միջազգային կազմակերպությունների ներգրավվածությանն ուղղված աշխատանքների իրականացում։

   

  • 2020 թվականի աշնանն Արցախի ժողովրդի դեմ սանձազերծված ադրեջանական ագրեսիայի հետևանքով բռնազավթված տարածքներից բռնի տեղահանված անձանց իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ գործնական քայլերի ձեռնարկում՝ հրավիրելով թե՛ Արցախի Հանրապետության Կառավարության, թե՛ օտարերկրյա պետությունների և միջազգային կառույցների ուշադրությունը բռնի տեղահանվածների իրավունքների խախտումների հանգեցնող խնդիրների վրա։

  5

Պաշտպանների կենսագրականները