Արտահերթ զեկույց` 2022թ․ օգոստոսին Ադրբեջանի կողմից Արցախի ժողովրդի իրավունքների խախտումների մասին

2020թ. սեպտեմբերի 27-ին, Ադրբեջանը, խախտելով Միավորված ազգերի կազմակերպության կանոնադրությամբ ամրագրված ուժի կիրառման և դրա կիրառման սպառնալիքի արգելքի հիմնարար սկզբունքը, Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) էթնիկ հայկական բնակչության նկատմամբ սանձազերծեց ագրեսիվ պատերազմ՝ մարդու հիմնարար իրավունքների և միջազգային մարդասիրական իրավունքի նորմերի կոպիտ ոտնահարմամբ: Ադրբեջանական ագրեսիան միջազգային հանրության կողմից չդատապարտվեց և, ոգևորվելով անպատժելիությունից, Ադրբեջանի իշխանությունները ուժի և դրա սպառնալիքի կիրառումը սկսեցին և մինչև օրս շարունակում են օգտագործել որպես Արցախի ժողովրդի նկատմամբ բռնաճնշումների իրականացումը և Արցախի տարածքի նկատմամբ ունեցած նկրտումները սպասարկող կարևորագույն գործիք:

2020Õ©. Õ¶Õ¸ÕµÕ¥Õ´Õ¢Õ¥Ö€Õ« 9-Õ« Õ¥Õ¼Õ¡Õ¯Õ¸Õ²Õ´ Õ°Õ¡ÕµÕ¿Õ¡Ö€Õ¡Ö€Õ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¡Õ´Õ¢ Õ½Õ¡Õ°Õ´Õ¡Õ¶Õ¾Õ¡Õ® Õ°Ö€Õ¡Õ¤Õ¡Õ¤Õ¡Ö€Õ« Õ¼Õ¥ÕªÕ«Õ´Õ¶ Ô±Õ¤Ö€Õ¢Õ¥Õ»Õ¡Õ¶Õ¨ բազմիցս Õ­Õ¡Õ­Õ¿Õ¸Ö‚Õ´  Õ§` Õ¤Õ«Õ´Õ¥Õ¬Õ¸Õ¾ Õ¿Õ¡Ö€Õ¢Õ¥Ö€ Õ¢Õ¶Õ¸Ö‚ÕµÕ©Õ« Õ½Õ¡Õ¤Ö€Õ¡Õ¶Ö„Õ¶Õ¥Ö€Õ«: Ô½Õ¡Õ­Õ¿Õ¸Ö‚Õ´Õ¶Õ¥Ö€Õ¨ իրականացվում Õ¥Õ¶ Õ¸Õ¹ Õ´Õ«Õ¡ÕµÕ¶ Õ´Õ¡Õ¶Ö€ Õ¿Ö€Õ¡Õ´Õ¡Õ¹Õ¡ÖƒÕ« զինատեսակներից, Õ¡ÕµÕ¬Ö‡ Õ£Õ¸Ö€Õ®Õ« Õ¤Õ¶Õ¥Õ¬Õ¸Õ¾ Õ­Õ¸Õ·Õ¸Ö€ Õ¿Ö€Õ¡Õ´Õ¡Õ¹Õ¡ÖƒÕ« Õ¦Õ«Õ¶Õ¡Õ¿Õ¥Õ½Õ¡Õ¯Õ¶Õ¥Ö€, Õ°Ö€Õ¥Õ¿Õ¡Õ¶Õ¡ÕµÕ«Õ¶ միջոցներ Ö‡ Õ°Õ¡Ö€Õ¾Õ¡Õ®Õ¡ÕµÕ«Õ¶ Õ¡Õ¶Ö…Õ¤Õ¡Õ¹Õ¸Ö‚ Õ©Õ¼Õ¹Õ¸Õ² Õ½Õ¡Ö€Ö„Õ¥Ö€: ÔµÖ€Õ¢Õ¥Õ´Õ¶ էսկալացիայի Õ®Õ¡Õ¾Õ¡Õ¬Õ¶Õ¥Ö€Õ¨ Õ¯Õ¿Ö€Õ¸Ö‚Õ¯ Õ¡Õ³ Õ¥Õ¶ գրանցում՝ Õ¾Õ¥Ö€Õ¡Õ®Õ¾Õ¥Õ¬Õ¸Õ¾ բացահայտ Õ¼Õ¡Õ¦Õ´Õ¡Õ¯Õ¡Õ¶ Õ¡Õ£Ö€Õ¥Õ½Õ«Õ¡ÕµÕ«: Õ€Õ¡Õ³Õ¡Õ­ Õ¡ÕµÕ¤ Õ­Õ¡Õ­Õ¿Õ¸Ö‚Õ´Õ¶Õ¥Ö€Õ¨ ուղեկցվում Õ¥Õ¶ Արցախի Õ­Õ¡Õ²Õ¡Õ² Õ¢Õ¶Õ¡Õ¯Õ¡Õ¾Õ¡ÕµÖ€Õ¥Ö€Õ« Õ©Õ«Ö€Õ¡Õ­Õ¡Õ¾Õ¸Ö€Õ´Õ¡Õ´Õ¢` Õ¸Õ¿Õ¶Õ±Õ£Õ¥Õ¬Õ¸Õ¾ Õ¢Õ¶Õ¡Õ¯Õ«Õ¹Õ¶Õ¥Ö€Õ« Õ¯ÕµÕ¡Õ¶Ö„Õ«, Õ°Õ¸Õ£Õ¥Õ¯Õ¡Õ¶ Ö‡ Ö†Õ«Õ¦Õ«Õ¯Õ¡Õ¯Õ¡Õ¶ Õ¡Õ¼Õ¸Õ²Õ»Õ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¡Õ¶ Õ«Ö€Õ¡Õ¾Õ¸Ö‚Õ¶Ö„Õ« Õ¤Õ¥Õ´: 2022Õ©. Ö…Õ£Õ¸Õ½Õ¿Õ¸Õ½ÕµÕ¡Õ¶ սրացումը Ô±Õ¤Ö€Õ¢Õ¥Õ»Õ¡Õ¶Õ« կողմից Õ¡Õ£Ö€Õ¥Õ½Õ«Õ¡ÕµÕ« Õ´Õ« Õ¶Õ¸Ö€ Õ¤Ö€Õ½Ö‡Õ¸Ö€Õ¸Ö‚Õ´ Õ§, Õ¸Ö€Õ« Õ¾Õ¥Ö€Õ¡Õ¢Õ¥Ö€ÕµÕ¡Õ¬ Õ´Õ¡Õ¶Ö€Õ¡Õ´Õ¡Õ½Õ¶Õ¥Ö€Õ¨ ներկայացված Õ¥Õ¶ Õ½Õ¸Ö‚ÕµÕ¶ զեկույցի Õ¡Õ¼Õ¡Õ»Õ«Õ¶ Õ¢Õ¡ÕªÕ¶Õ¸Ö‚Õ´:

2022թ. օգոստոսի 2-ին ԱՀ նախագահը Անվտանգության խորհրդի ընդլայնված նիստում հայտարարեց, որ Ադրբեջանը ռուսական խաղաղապահ զորակազմին ներկայացրած նամակով հայտնել է, որ իրենք նախատեսում են կատարել միջանցքով անցնող երթուղու փոփոխություն: Ադրբեջանի այս ապօրինի պահանջի, պահանջի կատարումն ապահովելուն ուղղված սկզբունքայնորեն ապօրինի քայլերի և Լաչինի միջանցքի կենսական նշանակությանը վերաբերվող մանրամասները ներկայացված են սույն զեկույցի երկրորդ բաժնում: 2020թ. նոյեմբերի 9-ի Ռուսաստանի Դաշնության, Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի ղեկավարների եռակողմ հայտարարությամբ հստակ ամրագրվում է Արցախի Հանրապետությունը Հայաստանի Հանրապետությանը կապող (Լաչինի) միջանցքի գործողությունը: Սույն միջանցքը գոյաբանական նշանակություն ունի Արցախի ժողովրդի համար, ուստիև գործողության խափանումը անխուսափելիորեն կհանգեցնի հումանիտար ճգնաժամի:

2020Õ©. Õ¶Õ¸ÕµÕ¥Õ´Õ¢Õ¥Ö€Õ« 9-Õ« Õ¥Õ¼Õ¡Õ¯Õ¸Õ²Õ´ Õ°Õ¡ÕµÕ¿Õ¡Ö€Õ¡Ö€Õ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¡Õ´Õ¢ Ô±Õ€ Õ”Õ¡Õ·Õ¡Õ©Õ¡Õ²Õ« Õ·Ö€Õ»Õ¡Õ¶Õ« Õ¢Õ¸Õ¬Õ¸Ö€ Õ°Õ¡ÕµÕ¯Õ¡Õ¯Õ¡Õ¶ Õ¢Õ¶Õ¡Õ¯Õ¡Õ¾Õ¡ÕµÖ€Õ¥Ö€Õ¨, բացառությամբ Ô²Õ¥Ö€Õ±Õ¸Ö€, Ô±Õ²Õ¡Õ¾Õ¶Õ¸, Õ†Õ¥Ö€Ö„Õ«Õ¶ Սուս Ö‡ Õ”Õ¡Ö€Õ¥Õ£Õ¡Õ° Õ°Õ¡Õ´Õ¡ÕµÕ¶Ö„Õ¶Õ¥Ö€Õ«, անցան Õ¡Õ¤Ö€Õ¢Õ¥Õ»Õ¡Õ¶Õ¡Õ¯Õ¡Õ¶ Õ¾Õ¥Ö€Õ¡Õ°Õ½Õ¯Õ¸Õ²Õ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¡Õ¶ Õ¿Õ¡Õ¯: Ô¼Õ¡Õ¹Õ«Õ¶Õ« միջանցքի Õ¥Ö€Õ©Õ¸Ö‚Õ²Õ¸Ö‚ ÖƒÕ¸ÖƒÕ¸Õ­Õ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¡Õ¶ Õ°Õ¥Õ¿Ö‡Õ¡Õ¶Ö„Õ¸Õ¾ Õ¶Õ·Õ¾Õ¡Õ® Õ°Õ¡Õ´Õ¡ÕµÕ¶Ö„Õ¶Õ¥Ö€Õ¨ Ö‡Õ½ Õ°Õ¡ÕµÕ¿Õ¶Õ¾Õ¥Õ¬ Õ¥Õ¶ Õ¡Õ¤Ö€Õ¢Õ¥Õ»Õ¡Õ¶Õ¡Õ¯Õ¡Õ¶ Õ¾Õ¥Ö€Õ¡Õ°Õ½Õ¯Õ¸Õ²Õ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¡Õ¶ Õ¿Õ¡Õ¯: Ô±Õ¹Ö„Õ« Õ¿Õ¡Õ¯ Õ¸Ö‚Õ¶Õ¥Õ¶Õ¡Õ¬Õ¸Õ¾ անցյալի փորձը՝ Õ¶Õ·Õ¾Õ¡Õ® Õ¢Õ¶Õ¡Õ¯Õ¡Õ¾Õ¡ÕµÖ€Õ¥Ö€Õ« Õ¢Õ¶Õ¡Õ¯Õ«Õ¹Õ¶Õ¥Ö€Õ¨ Õ½Õ¿Õ«ÕºÕ¾Õ¡Õ® Õ¥Õ¶ Õ¬Ö„Õ¥Õ¬ իրենց տները՝ Õ­Õ¸Ö‚Õ½Õ¡ÖƒÕ¥Õ¬Õ¸Ö‚ Õ°Õ¡Õ´Õ¡Ö€ կոտորածից, խոշտանգումներից Õ¸Ö‚ Õ¡Õ¶Õ´Õ¡Ö€Õ¤Õ¯Õ¡ÕµÕ«Õ¶ վերաբերմունքից: Õ‡Õ¡Õ¿Õ¥Ö€Õ¨ Õ¿Õ¥Õ²Õ¡ÖƒÕ¸Õ­Õ¸Ö‚Õ´ Õ¥Õ¶ իրենց Õ¨Õ¶Õ¿Õ¡Õ¶Õ¥Õ¯Õ¡Õ¶ Õ£Õ¥Ö€Õ¥Õ¦Õ´Õ¡Õ¶Õ¶Õ¥Ö€Õ¨`  ոչնչացումից Õ¸Ö‚ պղծումից ÖƒÖ€Õ¯Õ¥Õ¬Õ¸Ö‚ Õ°Õ¡Õ´Õ¡Ö€: Ô±Õ¤Ö€Õ¢Õ¥Õ»Õ¡Õ¶Õ¡Õ¯Õ¡Õ¶ վանդալիզմից ÖƒÖ€Õ¯Õ¥Õ¬Õ¸Ö‚ Õ°Õ¡Õ´Õ¡Ö€ Արցախի Õ«Õ·Õ­Õ¡Õ¶Õ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¸Ö‚Õ¶Õ¶Õ¥Ö€Õ¨ Õ¿Õ¡Ö€Õ°Õ¡Õ¶Õ¸Ö‚Õ´ Õ¥Õ¶ Õ¶Õ¡Ö‡ Õ´Õ·Õ¡Õ¯Õ¸Ö‚Õ©Õ¡ÕµÕ«Õ¶ Õ¡Ö€ÕªÕ¥Ö„Õ¶Õ¥Ö€Õ¨Ö‰ Ô±Õ¤Ö€Õ¢Õ¥Õ»Õ¡Õ¶Õ« կողմից Õ¸Ö‚ÕªÕ« Õ¯Õ«Ö€Õ¡Õ¼Õ´Õ¡Õ¶ Õ½ÕºÕ¡Õ¼Õ¶Õ¡Õ¬Õ«Ö„Õ« Õ¶Õ¥Ö€Ö„Õ¸ Ô²Õ¥Ö€Õ±Õ¸Ö€, Ô±Õ²Õ¡Õ¾Õ¶Õ¸ Ö‡ Սուս քաղաքացիական Õ¢Õ¶Õ¡Õ¯Õ¡Õ¾Õ¡ÕµÖ€Õ¥Ö€Õ« Õ°Õ¡ÕµÕ¡Õ©Õ¡ÖƒÕ´Õ¡Õ¶ Õ¾Õ¥Ö€Õ¡Õ¢Õ¥Ö€ÕµÕ¡Õ¬ Õ´Õ¡Õ¶Ö€Õ¡Õ´Õ¡Õ½Õ¶ Õ·Õ¡Ö€Õ¡Õ¤Ö€Õ¾Õ¡Õ® Õ§ Õ½Õ¸Ö‚ÕµÕ¶ զեկույցի Õ¥Ö€Ö€Õ¸Ö€Õ¤ Õ¢Õ¡ÕªÕ¶Õ¸Ö‚Õ´:

Ô±Õ¤Ö€Õ¢Õ¥Õ»Õ¡Õ¶Õ¸Ö‚Õ´ Õ°Õ¡ÕµÕ¥Ö€Õ« Õ¶Õ¯Õ¡Õ¿Õ´Õ¡Õ´Õ¢ Õ¡Õ¿Õ¥Õ¬Õ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¡Õ¶ Õ­Õ¸Õ½Ö„Õ« Ö‡ հայատյացության Õ¡ÕµÕ¬ Õ¤Ö€Õ½Ö‡Õ¸Ö€Õ¸Ö‚Õ´Õ¶Õ¥Ö€Õ« Õ¡Õ°Õ¼Õ¥Õ¬Õ« Õ®Õ¡Õ¾Õ¡Õ¬Õ¶Õ¥Ö€Õ« Õ¡Õ¼Õ¯Õ¡ÕµÕ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¸Ö‚Õ¶Õ¨ Õ¡Õ´Õ¥Õ¶Ö‡Õ«Õ¶ Õ§Õ¬ Õ¶Õ¸Ö€Õ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¸Ö‚Õ¶ Õ¹Õ§: Սակայն Õ¥Ö€Õ¢Õ¥Õ´Õ¶ Õ¤Ö€Õ¡Õ¶Ö„ Õ¯Õ¿Ö€Õ¸Ö‚Õ¯ Õ¡Õ³Õ¸Ö‚Õ´ Õ¥Õ¶` ÕºÕ¡ÕµÕ´Õ¡Õ¶Õ¡Õ¾Õ¸Ö€Õ¾Õ¡Õ® Õ¿Õ¡Ö€Õ¢Õ¥Ö€ Õ´Õ«Õ»Õ¡Õ¤Õ¥ÕºÕ¥Ö€Õ¸Õ¾: Õ•Õ£Õ¸Õ½Õ¿Õ¸Õ½ÕµÕ¡Õ¶ սրացումը Ö‡Õ½ բացառություն Õ¹Õ§, Ö„Õ¡Õ¶Õ¦Õ« Õ¤Ö€Õ¡ հենց Õ¡Õ¼Õ¡Õ»Õ«Õ¶ օրերից Õ¡Õ¤Ö€Õ¢Õ¥Õ»Õ¡Õ¶Õ¡Õ¯Õ¡Õ¶ Õ´Õ¥Õ¤Õ«Õ¡Õ¶ Õ¸Õ²Õ¸Õ²Õ¾Õ¡Õ® Õ§ ÕºÕ¥Õ¿Õ¡Õ¯Õ¡Õ¶ ÕºÕ¡Õ·Õ¿Õ¸Õ¶ÕµÕ¡Õ¶Õ¥Ö€Õ« կողմից հնչեցվող Õ¡Õ¿Õ¥Õ¬Õ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¡Õ¶ Õ­Õ¸Õ½Ö„Õ¸Õ¾ Ö‡ Õ´Õ¡Õ½Õ¶Õ¡Õ¾Õ¸Ö€ Õ¡Õ¶Õ°Õ¡Õ¿Õ¶Õ¥Ö€Õ« կողմից հայատյաց Õ¿Õ¥Õ½Õ¡Õ¶ÕµÕ¸Ö‚Õ©Õ¥Ö€Õ« Ö‡ Õ¬Õ¸Ö‚Õ½Õ¡Õ¶Õ¯Õ¡Ö€Õ¶Õ¥Ö€Õ« Õ°Ö€Õ¡ÕºÕ¡Ö€Õ¡Õ¯Õ¸Ö‚Õ´Õ¶Õ¥Ö€Õ¸Õ¾:  Ô±Õ½Õ¾Õ¡Õ®Õ« Õ¸Ö€Õ¸Õ· Õ¾Õ¯Õ¡ÕµÕ¸Ö‚Õ©ÕµÕ¸Ö‚Õ¶Õ¶Õ¥Ö€ Õ¿Õ¥Õ² Õ¥Õ¶ Õ£Õ¿Õ¥Õ¬ Õ½Õ¸Ö‚ÕµÕ¶ զեկույցի Õ¹Õ¸Ö€Ö€Õ¸Ö€Õ¤ Õ¢Õ¡ÕªÕ¶Õ¸Ö‚Õ´:

Խաղաղապահ առաքելությունները գործող աշխարհակարգի բաղկացուցիչ մաս են կազմում: Տարածված պրակտիկա է խաղաղապահներին օժտել այնպիսի մանդատով, որը հստակեցնում է առաքելության սկզբունքները և գործառույթները: 2020թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության հիման վրա Արցախում տեղակայված ռուսական խաղաղապահ զորակազմի համար սակայն, նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունից զատ իր գործառույթները հստակեցնող այլ իրավական մանդատ սահմանված չէ, ինչը երբեմն մասնակիորեն խաթարում է խաղաղապահ առաքելության էությունը` վտանգի տակ դնելով Արցախի ժողովրդի իրավունքները: Այդ մասին առավել մանրամասն շարադրված է սույն զեկույցի հինգերորդ բաժնում:

Զեկույցը պատրաստվել է Մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմի կողմից կատարված ուսումնասիրությունների, տարբեր համայնքներ, քաղաքացիական բնակավայրեր կատարած այցերի, քաղաքացիների հետ ունեցած առանձնազրույցների, պետական լիազոր մարմիններից ստացված տեղեկությունների հիման վրա և նպատակ է հետապնդում փաստագրելու Ադրբեջանի կողմից Արցախի ժողովրդի իրավունքների խախտման դեպքերն ու դրանց տարաբնույթ դրսևորումները և միջազգային կառույցների ու իրավապաշտպան կազմակերպությունների ուշադրությունը հրավիրելու Արցախում ստեղծված իրավիճակին։